Pierwsze dni maja każdego roku to dla mieszkańców kilkunastu wiosek w Kosowie ważny czas.
Zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy odbywają się tu tradycyjne uroczystości i spotkania.
Ich ważną częścią jest m.in. wspólny taniec – oro, znany też w innych bałkańskich kulturach. Nie jest skomplikowany – w rytm muzyki poruszają się wszyscy po obwodzie koła.
Spotkania odbywają się przy głównych drogach, przez co gwar rozmów
i dźwięki instrumentów mieszają się z klaksonami samochodów.
Starsi w kawiarniach przypatrują się, jak młodzi się bawią. Wielu z nich wróciło w te rejony specjalnie na te dni.
Jednym z takich miejsc jest Kruszewo. Na ulicy trwa zabawa, a w oddali widać ogień.
Płomień musi dotrwać do rana.
Ogniem opiekują się dzieci i nastolatkowie. Wśród nich są Erolin, Dzafer i Sadrik.
Zabawa trwa w najlepsze. Gdy tylko płomień przygasa, dorzucane są do niego drewna. Kiedy robi się nudno – do ognia trafiają opony.
Wtedy ogień wybucha, a kłęby czarnego dymu, ku uciesze dzieciaków, stają się gigantyczne.
– Dlaczego tu siedzicie?
– Zawsze tak robimy – odpowiada Elvin.
– Mało kto już pamięta ten zwyczaj.
„Słowiańscy muzułmanie” – tak czasem określa się Gorani.
Są muzułmanami, ale część ich zwyczajów i kultury wywodzi się z tradycji pogańskiej.
To mniejszość etniczna, która ma również swój własny dialekt – gorański.
Gorani zamieszkują wsie na terytorium dzisiejszego Kosowa, Albanii oraz Macedonii. Najwięcej osób żyje w kosowskich górach Szar – nieco ponad 10 tys. Przed II wojną światową było ich ponad 50 tys.
W Kosowie żyją w 18 wsiach, w Albanii – w 10, a w Macedonii – w czterech.
Od miasteczka Dragasz w Kosowie, prowadzą dwie drogi – jedna do Brod, druga do Restelicë, dwóch największych miejscowości w regionie.
Część wsi jest jednak opuszczona. Mało kto widzi tu dla siebie przyszłość i emigruje. Pustych domów pilnują starsi.
– Przyjeżdżamy coraz rzadziej, ale chcemy pokazać dzieciom, skąd pochodzimy – mówi Sead. – Mamy tu dom, ale na co dzień mieszkamy w Serbii.
Tymczasem we wsi Lubivshtë trwa kolejne spotkanie. Ludzi jest tyle, że blokują główną drogę. Przybyli parkują na poboczu i idą tańczyć.
Środkiem przechadzają się kobiety. Pokonują 100 m w jedną stronę i zawracają. I tak przez godzinę.
Mężczyźni stoją dookoła i początkowo tylko się przyglądają.
Jeśli „wybiorą” partnerkę, udają się na bok i rozmawiają. Kiedyś w ten sposób inicjowano małżeństwa. Dziś to tylko zwyczaj i sposób zawierania znajomości.
W tych dniach wiele kobiet, zarówno starszych jak i młodszych, decyduje się na założenie tradycyjnych strojów.
Tradycyjne stroje Gorani nie są tylko wspomnieniem z muzeum, ale ważną częścią tożsamości.
Mężczyźni przeważnie nie zakładają ich na co dzień, tylko na ważne uroczystości. W większych miastach jak Brod i Restelice – częściej się to zdarza.
Dla starszych kobiet to codzienność. Dziewczęta i młode kobiety również je zakładają, ale okazyjnie.
Tradycyjnie kostiumy były zbliżone wyglądem do części strojów albańskich czy macedońskich. Jednak są wśród nich zauważalne różnice.
W rejonie Gora można rozpoznać trzy różne sposoby zdobienia – od skromniejszych po bardziej „błyszczące”.
Producentów jest niewielu. Niektórzy mają swoje zakłady i sklepy, w których sami szyją. Raz w tygodniu rozstawiają się także na targu w Dragasz.
