Czy Singapur ma idealny system emerytalny?

Transkrypcja wygenerowana automatycznie przez sztuczną inteligencję 

Anna Górnicka [00:00:00] Cześć!

Jakub Górnicki [00:00:00] Z tej strony.

Anna Górnicka [00:00:01] Ania Górnicki.

Jakub Górnicki [00:00:02] I Kuba Górnicki. A to jest Outriders Podcast.

Anna Górnicka [00:00:05] Tworzymy unikalne reportaże audio o problemach i wyzwaniach na całym świecie.

Jakub Górnicki [00:00:10] Ale nie chcemy kończyć historii na tym, że jest tylko źle.

Anna Górnicka [00:00:13] Rozmawiamy z ludźmi, którzy szukają rozwiązań i patrzymy na to, co działa, co może działać i czego należy spróbować.

Jakub Górnicki [00:00:22] Te audycje tworzymy dzięki wsparciu patrona, jak i patronów. I bardzo gorąco. Po pierwsze dziękujemy tym, którzy już są z nami i po drugie zachęcamy do dołączenia do tego jakże szlachetnego grona na stronie patronite.pl/outriders. Możesz nas wesprzeć dobrowolną opłatą wedle swojego uznania. Już z góry za to dziękujemy. Singapur w stosunkowo krótkim czasie stał się światową potęgą gospodarczą. Po tym, jak w połowie lat sześćdziesiątych XX wieku uzyskał niepodległość. Od tego czasu przeszedł szybki rozwój i plasuje się na czołowych miejscach w globalnych rankingach gospodarczych. Zaangażowanie krajów, wysoki poziom edukacji, rola rządu w polityce równości oraz stawiany przez wielu za przykład system emerytalny stawia te kraje w pierwszym rzędzie prężnie rozwijających się gospodarek. Zastrzeżenia można mieć tylko co do niektórych praw wolności, w tym mediów. O tym, jaki jest to kraj i czy może być stawiany za przykład, jeżeli chodzi o system emerytalny, porozmawiamy z naszymi gośćmi.

Anna Górnicka [00:01:31] Tak, A naszymi gośćmi dzisiaj są dr Stanisław Kozłowski  politolog, wieloletni dyplomata, wykładowca SWPS, autor wielu publikacji, w tym dotyczących procesów integracji w regionie Azji i Pacyfiku. Dzień dobry,.

Stanisław Kozłowski [00:01:46] Kłaniam się. Dzień dobry wszystkim.

Anna Górnicka [00:01:48] I dr Łukasz Jasiński, adiunkt na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz stały współpracownik Instytutu Misesa Dzień dobry.

Łukasz Jasiński [00:01:59] Dzień dobry.

Anna Górnicka [00:02:00] Tak, Singapur jest dzisiaj tematem. Będziemy się koncentrować na systemie emerytalnym. Nim jednak do tego dojdziemy, prośba o krótkie wprowadzenie do Singapuru. Wiemy, że to jest kraj młody, który istnieje od 1965 roku. Co tak naprawdę od tego czasu się zmieniło? Co wpłynęło na to, że w tak krótkim czasie stał się jednym z najbardziej rozwiniętych krajów świata? Może najpierw zapytam doktora Kozłowskiego.

Singapur - historia jednego z najbardziej rozwiniętych krajów świata

Stanisław Kozłowski [00:02:28] No tak, rzeczywiście historia Singapuru to jest krótka historia, bo rozpoczęta w 1965 roku. Ale to tylko tak z pozoru. Jednak jeśli troszeczkę się zagłębimy, no to ta historia jest znacznie dłuższa i powiedzmy pewne takie specjalne cechy, atuty wynikające z położenia Singapuru odkryli już Brytyjczycy. Niejaki Rafalski w 1819 r. i wszystko, co się zdarzyło potem, to było jakby dalszym ciągiem. Oczywiście był tam okres kolonialny, który trwał właśnie gdzieś do wczesnych lat czy końca lat czterdziestych poprzedniego wieku. No, wtedy zaczęły się ruchy dekolonizacji i Singapur z tego skorzystał. I ostatecznie, po różnych tam takich perypetiach, bo była na przykład federacja, w której do 1963 roku uczestniczył, stworzona przez Malezję, no, stał się w 1965 roku samodzielnym państwem. No i tutaj można by rozwijać, jak to się stało, kto komu Singapur tę niepodległość zawdzięcza. Jeśli chodzi o osoby i pewnych liderów, bo to jest znowu kolejna cecha przywództwo to to, co nazywamy po angielsku leadership, co akurat w przypadku Singapuru odegrało ogromnie istotną rolę. To tyle tytułem wstępu. Mógłbym kontynuować, ale nie chcę. Nie chcę tutaj przedłużać. W moim odczuciu te historyczne wątki są jednak niezwykle ciekawe. No bo właśnie jeśli mówimy o położeniu, to jest właśnie to położenie na szlakach, można powiedzieć, które dały szanse również rozwojowe. Jak powiedziałem, dostrzegli to Brytyjczycy i jak strategicznie istotna była to decyzja, to wystarczy przypomnieć, że po tym 1819 roku tam napływ rozpoczął się napływ imigrantów, wzrost liczby ludności i tak dalej, i tak dalej. Także tutaj są początki tego dzisiejszego Singapuru. Natomiast jeśli mówiłem o wkładzie konkretnych osób, to miałem na myśli tutaj Lee Kuan To jest tak zwany ojciec założyciel Singapuru, prawda? On rozpoczął. Trzeba wiedzieć, że jest to Singapur czy kształcony w Wielkiej Brytanii na dwóch uniwersytetach brytyjskich. No i on. Jednak określa się go jako męża, wybitnego męża stanu. On właśnie stworzył podwaliny współczesnego Singapur. Ja bym w tym momencie skończył. Jeśli trzeba byłoby kontynuować. Czy byłoby takie zainteresowanie? To oczywiście te wątki możemy rozwinąć.

Anna Górnicka [00:05:48] To było idealne wprowadzenie, ale ja jeszcze muszę i chcę dopytać Łukasza o to wprowadzenie też z gospodarczego punktu widzenia.

Łukasz Jasiński [00:05:56] Tak, tutaj są ciekawe te wątki brytyjskie, o których mówił pan doktor i ja z takiej ekonomicznej perspektywy mogę powiedzieć, że to też miało wpływ na ekonomiczne, gospodarcze dzieje Singapuru, ponieważ oni ten, ten dziewiętnasty wiek, to pamiętajmy, że ekonomia była oparta w dużej mierze na tak zwanej klasycznej szkole ekonomicznej. Adam Smith i jego następcy, a więc korzyści wynikające z rynku, z wymiany handlowej, z wolnego handlu, ze zniesienia różnych. Granicznej, sprawdzanie transparentności rządu tak, żeby rząd sam się zajmowało, czy podstawowymi rzeczami typu bezpieczeństwo wewnętrzne czy zewnętrzne sprawy sądownictwa. No ale żeby w innych dziedzinach nie krępował gospodarki zbytnim regulacjami. Więc Więc to też niewątpliwie miało swój wpływ na to, że ojciec założyciel, o którym pan mówił dr, też też widział pewien potencjał i praktyczne zastosowanie w wykorzystaniu tych, tych podwalin ekonomicznych, jeżeli chodzi o teorię ekonomii. I trzeba tutaj powiedzieć, że właśnie w latach 60 tych Singapur zaczął od uchwalania takich dosyć szerokich, szeroko zakrojonych praw antykorupcyjnych, żeby powszechnie były bardzo duże problemy i to krępowało handel i przedsiębiorczość. I obecnie może może się cieszyć naprawdę bardzo, bardzo wysokim poziomem życia. Ale to jest jakby wszystko efekt tego, że w latach 60 tych postawiono na nas, na utrzymywanie na stałe, utrzymywanie bardzo niskich czy relatywnie niskich podatków. To państwo unika nadmiernej biurokracji czy biurokracja tam jest, za pewne rzeczy tam monitoruje, ale jakby nie ma w tym jakiejś przesady czy krępowania przedsiębiorczości. Jest to też zachęta do do sprowadzania wykwalifikowanych imigrantów, a więc imigrantów ekonomicznych. Tak, Nie, nie takich, którzy przyjeżdżają po prostu jakieś świadczenia socjalne, bo tam czegoś takiego nie ma. O tym później też będę mówił. I właśnie na takie można powiedzieć taka prosta statystyka. Jeszcze w 1950 roku PKB per capita wynosiło niecałe 5900 dolarów w ujęciu rocznym, natomiast w 2020 roku już wynosi prawie sto dwa tysiące dolarów. To jest oczywiście z uwzględnieniem inflacji. Więc to jest poziom dwa razy więcej, dwa razy wyższy niż Kanada. Singapur jest także bardzo wysoko, jeśli chodzi o postrzegany jako najmniej jeden ze nie skorumpowanych krajów świata. W rankingu Transparency International 2008 roku zajął trzecie miejsce za Nową Zelandią i Danią. Więc więc te czynniki gospodarcze, prawne, instytucje instytucjonalne się ładnie tutaj składają na sukces gospodarczy tego kraju. No i też chciałem jeszcze dopowiedzieć, że zauważmy, że to jest taki pod tym kątem pewien fenomen, no bo przecież skąd takie wysokie PKB per capita, skąd taki rozwój, skoro ten kraj nie ma żadnych surowców naturalnych, nie ma w zasadzie nawet terytorialnie, to jest bardzo mała powierzchnia tam na zasadzie nie ma gdzie uprawiać rolnictwa, tak jak jakichś upraw na eksport na przykład. Więc postawili na handel. Jest tam wiele obecnie bardzo dużo instytucji finansowych rozwiniętej. Tam gdzie handel jest, to są też potrzebne usługi finansowe. Są firmy międzynarodowe o miliardowych przychodach, jakieś limited, które się zajmują handlem czy też e-commerce. I to wszystko bardzo ładnie się rozwija. I też tak na zakończenie tego krótkiego podsumowania, jak mamy rankingi, na przykład Fraser Institute czy Heritage Foundation na temat takich jak najbardziej wolnościowych gospodarek na świecie, no to Singapur obecnie zajmuje jeśli nie pierwsze miejsce, to drugi albo trzeci jest w ścisłej czołówce, a jest absolutnym topie takich wolnościowych gospodarek rynkowych ze względu właśnie na niskie podatki, niskie wydatki, ograniczoną biurokrację, niską korupcję I to wszystko sprzyja handlu i wykorzystywaniu przewag gospodarczych, jakie ma ten kraj. I dlatego też to zachęca do tej imigracji także.

Anna Górnicka [00:09:56] A słuchajcie, nakręcimy trochę społeczeństwo Singapuru. Z kim mamy do czynienia? Czy to społeczeństwo starzejące się, nim przejdziemy do systemu emerytalnego, czy może kilka słów, Może doktor Kozłowski nam powie kilka słów na ten temat? Jak wygląda społeczeństwo tak naprawdę? Z czym bierze się system emerytalny? Też z jakimi wyzwaniami?

Społeczeństwo - kim są obywatele Singapuru? 

Stanisław Kozłowski [00:10:17] Tak. No więc tutaj trzeba powiedzieć, że liczba ludności, bo o tym tutaj, jest, to podstawowy taki parametr, jak i cały kraj niewielka, więc jest tam. W tej chwili ona się zmienia po ostatnim okresie, w okresie pandemii jakby Singapur trochę stracił jeśli chodzi o liczebność i w tej chwili jest to 5,4 miliona osób, prawda? Zadała pani pytanie, jak to wygląda od strony, no, powiedzmy, struktury. To jest to z całą pewnością społeczeństwo starzejące się. No i właśnie odzwierciedla to tak zwany parametr rozrodczości bardzo niski, bo wynoszący w Singapurze jeden chyba koma dwa, więc nie ma tam zapewnionej właśnie odpowiedniej odbudowy tego tego społeczeństwa. Oczywiście jest imigracja, tam ciągle przybywa ludzi tak zwanych ekspertów, czyli tutaj ludzi. Gdzieś z Europy, z Zachodu, ze Stanów Zjednoczonych, nawet Kanady, innych krajów. To im troszeczkę jakby osłabia ten proces starzenia się czy w ostatnim okresie nawet spadek liczby ludności. Ale jednak tak to jest, że mają z tym problemy, chociaż pamiętam, że była parę lat temu, tzn gdzieś w roku 2014, ogromna dyskusja. No i właśnie były obozy, które różnie widziały perspektywę, jeśli chodzi o liczebność mieszkańców. Jeden obóz jakby zbliżał się, to prognozował, że to będzie blisko sześciu milionów, inny, że to będzie 5 koma 6. No i takie to były dyskusje. Dzisiaj one po okresie pandemii, jakby ta dyskusja troszeczkę zamarła i chyba już nie ma tego problemu, że tam liczba mieszkańców wzrośnie nadmiernie. No i tam niektóre, niektórzy Singapur, Chińczycy. Przedstawiciele niektórych środowisk jakby sygnalizowali, zgłaszali pełne obawy, że. No, tu głównie chodziło o imigrację. Sytuacja podobna, z jaką my tutaj się spotykamy gdzieś w Europie, że imigracja może odbywać się kosztem, powiedzmy, tego, co się nazywa warunkami życia i tak dalej. Samych Singapur, Chińczyków. Ale, ale. No właśnie, jak powiedziałem, ta dyskusja gdzieś dzisiaj już nie jest obecna.

Anna Górnicka [00:13:14] Dobrze, Łukasz, ja ciebie jeszcze dopytam. O to też, ale pod kątem gospodarczym. Jakie to jest społeczeństwo? Czy to jest bogate społeczeństwo, czy jest zróżnicowane, czy jest podzielone? Spójrzmy pod tym kątem.

Łukasz Jasiński [00:13:30] Na pewno to nie jest społeczeństwo, które jest jakieś takie jednorodne pod względem etnicznym, co też się wskazuje jako jeden z warunków czy czynników, które dały ten sukces gospodarczy, to to właśnie to, że nie ma tam takiego zamkniętego społeczeństwa, jakiejś izolowanej grupy etnicznie zabitych przez Japonii. Jest prawda. To jest taka różnica, że Japonia jest taka bardziej jednorodna. Trzeba się uczyć języka japońskiego, który nie jest wcale łatwy. Więc siłą rzeczy ta imigracja taka do Japonii, ekonomiczna, zarobkowa, no będzie i ileś osób będzie odpadało także ze względów kulturowych, no bo jednak to tam trzeba się naprawdę mocno, mocno przestawić z tego europejskiego stylu życia, że tak powiem, przy takiej mentalności na inna mentalność, nawet w Singapurze. Po pierwsze plus jest taki, że nie ma takiej bariery językowej, jest także oczywiście język angielski wykorzystywany. Też myślę, że każdy z nas zna znajomych albo znajomych znajomych, którzy przynajmniej przez jakiś czas w Singapurze pracowali. Jest to oczywiście też naturalna konsekwencja tych procesów globalizacji. I tutaj to to jest ta pierwsza rzecz, druga taka, że to nie jest tak, jak mówię, skoro są, otworzyli na imigrantów, są i też przywożą ze sobą odmienny mentalność, jakiś styl myślenia, to ta kultura też jest dosyć różnorodna, więc to tylko wpływa na bogactwo. Tak? I łączą się tam też różne, że tak powiem, style w podejściu do prowadzenia biznesu. I mówię mówiąc najprościej no, Singapur nie ma takich jakichś wstępnych barier wejścia dosyć istotnych, tak jak inne kraje, Jak możemy spotkać Japonii w Chinach? Jest tam, jest tam po prostu łatwiej i to w połączeniu z tymi swobodami gospodarczymi. Stopień transparentności z niską korupcją, z niskimi podatkami. Są takie bodźce, które z jednej strony zachęcają do to do przejechania, tak do do pracy w Singapurze pod kątem ekonomicznym, jak i takim bardziej kulturalno społecznym. Tak, tak, to mogę jeszcze nieco rozszerzyć, To na pewno pomaga.

Anna Górnicka [00:15:44] A co robi rząd? Czy coś robi, żeby wyrównać szanse dla wszystkich obywateli? Te nierówności społeczne?

Walka rządu z nierównościami społecznymi 

Łukasz Jasiński [00:15:50] Wydaje mi się, że jeżeli mielibyśmy to odnieść do systemu weselnego czy opieki zdrowotnej, to raczej raczej nie jest to aż tak charakterystyczne jak dla krajów Europy Zachodniej, krajów rozwiniętych. Pewne takie elementy dystrybucyjne czy wyrównywania szans istnieją, ale one są do pewnego. One są raczej ograniczane, są, są minimalne, nie ma jakiegoś takiego przekazu. Obserwuję ostatnio na przestrzeni tych kilku dekad takiego charakteru ekspansywny rząd Singapuru i zaraz o tym może będę mówił więcej tutaj. Tak, w ramach wprowadzenia dał się poznać, jeżeli chodzi o taką politykę. Gospodarczo pod kątem rozwiązań emerytalnych czy z zakresu opieki zdrowotnej. Dał się poznać z dobrej strony, to znaczy pod tym względem, że oni wprowadzali stopniowe pewne modyfikacje tych systemów, próbując odpowiadać na potrzeby czy na pewne wyzwania, przed jakimi ten kraj stoi. Zwłaszcza o czym on, czy też pan, do których był wcześniejszy, że jest problem ze starzejącym się społeczeństwem. Więc tam ostatnio jeszcze zerkamy. Przygotowywałem do rozmowy to to bodajże w 2019 roku czy w tym roku średnia oczekiwana długość życia w momencie urodzenia to jest 84 lata? No i wiemy, że to się przekłada. Ktoś będzie żył 84 lata, później coś jeszcze będzie wydłużało, tak? No to wiadomo, że że te świadczenia socjalne będą musiały w jakimś dłużej utrzymywać tych ludzi. A im dłużej żyjemy, to też dłużej żyjemy z chorobami przewlekłymi i ten system taki emerytalno zdrowotny, no, będzie musiał to to udźwignąć, aczkolwiek Singapur ma z tym mniejszy problem, bo to jest. Bo to jest ten system Singapur, system emerytalny, czy jeśli chodzi o opiekę zdrowotną, no, funkcjonalna, dosyć istotnie innych fundamentach niż niż w przypadku Polski czy innych krajów europejskich, czy generalnie krajów rozwiniętych, krajów Europy Zachodniej.

Anna Górnicka [00:17:42] A możesz powiedzieć, jakie są różnice? Przejdźmy do tego systemu. Czym on się charakteryzuje i dlaczego jest uznawany za jeden z najlepszych systemów emerytalnych na świecie?

Różnice między singapurskim a europejskim systemem emerytalnym

Łukasz Jasiński [00:17:50] Tak jest dzisiaj, choć takie różne rankingi to to często jest ten system. Może zacząłbym od tego emerytalnego, bo tak pewnie będzie łatwiej. To on jest często w pierwszej dziesiątce, tam różne kryteria są. Tak jakoś stabilność systemu, efektywność systemu, różne kryteria, ale generalnie jak one by się nie zmieniały, to zawsze ten ten system Singapur jest gdzieś tam wyłapywane i no, jesteś w pierwszej dziesiątce. No to już samo za siebie mówi, tak jakby takim bardziej pośrednim pokłosiem tego jest to, że to, co mówiłem wcześniej, mamy bardzo taką wolnorynkową rynkową gospodarkę Singapur, więc te bodźce są po prostu inaczej ukierunkowane i generalnie ten system jest oparty na tak zwanych, na tych takich trzech filarach, to to. To się nazywa tak po angielsku Central Provident Fund, czyli taki centralny fundusz, no nazwijmy to oszczędnościowy CHF. Możemy mówić w skrócie i on się opiera na właśnie tam są takie, można powiedzieć, trzy fundusze czy trzy konta odrębne. Pierwsze to jest ordinary account i tam się gromadzi środki na cele mieszkaniowe, edukacyjne. Akurat tam rząd Singapuru wychodzi z założenia, to jest też trochę powiązane z celami emerytalnymi, że jak masz mieszkanie, no to masz, masz łatwiej na emeryturze tak, bo masz, gdzie mieszkasz. To jest twoje mieszkanie. Ewentualnie możesz się znajdować albo sprzedać. To jest jakby pierwsze konto, drugie konto to jest tak zwane też tu account, czyli takie właśnie konto przeznaczone typowo na cele emerytalne. I trzecie, o którym później jeszcze troszeczkę więcej. To jest tzw. medi safe, to jest podporządkowane pod finansowanie świadczeń medycznych i generalnie te trzy takie można powiedzieć, elementy się składają na ten CPR, ten Centralny Fundusz oszczędnościowy i jak, jak to jest finansowane do 55 roku życia z wynagrodzenia pracownika, to jest odprowadzane na te trzy konta łącznie 37%, a powyżej 65 roku życia to spadek dwunastego procenta. I to też jest taka jakby specjalnie dlatego, że rząd Singapuru takie bodźce wprowadził, bo chodzi o to, żeby też osoby starsze miały łatwiej niż nie są takie elastyczne. To też jeszcze Singapurze jest ten sam problem, ale jeżeli są, że tak powiem, tańsze dla pracodawcy, to wtedy mają mniejszy problem ze znalezieniem pracy, mimo tego, że nie są już tak powiem, nie mają 23 30 lat, to też też jest taka taki bodziec, bardzo istotny i im bliżej tego wieku emerytalnego, 65 roku życia, to po prostu te te obciążenia spadają po 65 roku życia do 12%. Więc tak tam jest. Większość składki jest jest płacona przez pracownika, aczkolwiek ja bym chciał zaznaczyć to bardzo podobnie jest u nas jak my widzimy nasze listy z ZUSu i że tam połowę np. składki emerytalnej płaci płaci pracownik, połowę pracodawca bez względu na proporcje. W Singapurze więcej płaci pracownik, ale chciałbym powiedzieć, że bez względu na proporcje w sensie ekonomicznym to i tak wszystko płaci sobie pracownik. To jest taka mała sztuczka księgowa. Więc to tak, tak, jako taki ekonomista, tak, jeszcze tutaj zawsze tego staram się pilnować. Więc to. To jest taki zarys, jeżeli chodzi o system emerytalny, to co go wyróżnia? Pytałaś, czym to się różni. Zawsze jest tak, jak się rozmawia o systemach emerytalnych. To się dużo mówi na temat tam finansowania, jakaś tam część składki, jakie fundusze, ale to są, to są rzeczy ważne, ale to są rzeczy drugorzędne, to są takie technikalia. U nas fundamentalna różnica się sprowadza do tego, że w Singapurze nie ma systemu dystrybucyjnego czy partycji innego, Czyli nie ma czegoś takiego, że. Pokolenia aktywne zawodowo. Czy obecne osoby w wieku produkcyjnym odprowadzają składki, które od razu trafiają do tych osób w wieku emerytalnym? Tamtego nie ma. Czyli nie ma tego, co w Polsce i innych krajach, np. europejskich. To jest system typowo indywidualny i typowo kapitałowy, to znaczy to jest potrącane to 37% łącznie, że tak powiem, ale to idzie na twoje indywidualne konto i to są realne oszczędności, to jest realny system kapitałowy. Więc ty sobie sam gromadzisz te pieniądze i po prostu widzisz, ile realnie masz na koncie pieniędzy, które są inwestowane przez różne fundusze w różne aktywa. Więc to nie jest tak, że jak na przykład przychodzi z ZUSu, że na swoim koncie jest zgromadzone nadszarpnięta 30 tysięcy złotych. No, my wiemy, że to jest tylko to są tylko cyfry na papierze i tych realnych pieniędzy tam nie ma. Co oznacza, że jeżeli my przejdziemy w Polsce na emeryturze za jakiś czas na emeryturę, za jakiś czas, no to wtedy. Wówczas następne pokolenia będą musiały nam to sfinansować. Tak abstrahując od tego stosunku emerytury do do ostatniego wynagrodzenia, które jest systematycznie spada w Singapurze, to są. To jak ja widzę, że taki powiedzmy Singapur, zyski ZUS, że tak powiem, czy CCP przysyła mi taki list, czy wchodzę na konto i tam widzę, nie wiem, 20 tysięcy dolarów czy 20 20 tysięcy dolarów. Singapur sic! To ja wiem, że to są moje pieniądze realne, które tam faktycznie są. Więc to jest standardowa różnica i zdecydowana większość Singapur Chińczyków jest objęta tym systemem. Są to firmy prywatne, pracownicy tych firm są to też pracownicy sfery publicznej z pewnymi wyjątkami i chyba też część jakiejś administracji publicznej armii jest wyłączona częściowo z tego, ale. Ale zdecydowana większość jest w tym programie i generalnie tutaj takie technikalia polegają już na tym, że tutaj pracownicy, którzy mają tam powyżej pewnego pułapu wynagrodzenia, to sami odprowadzają te składki i jeżeli jest jaki, jeżeli mają poniżej pewnej kwoty kwot, to ich pracodawcy i zdecydowana większość tych środków trafia na tzw. konta mieszkaniowe, na kolejna część trafia na konta emerytalne, a kolejna część trafia na tym tak zwany Medicaid. I to jest też bardzo ciekawe, jeżeli chodzi o same mieszkania, bo według danych to też zaczęło się od tego, że rząd Singapuru w latach 60 tych to było widać, że są problemy mieszkaniowe, wiele osób nie miało własnego mieszkania, były problemem z zakupem mieszkania czy z wynajmowania mieszkania. I oni stwierdzili no to, no to trzeba zacząć. Stworzono właśnie tu tak zwany ten CHF. On powstał bodajże w 1955 roku i to jest właśnie już taka później sekwencja kolejnych zmian i efekt jest taki, że obecnie ponad 90% populacji ma własne domy czy mieszkania, w których mieszka, co, co też i z tego i z tego konta właśnie mieszkaniowego mogą sobie finansować albo zakup nieruchomości, albo jakieś raty kredytowe na na na na finansowanie tej nieruchomości. I tutaj po prostu oni wyszli z założenia, że bezpieczeństwo emerytalne to też jest takie bezpieczeństwo mieszkaniowe i dlatego to się znalazło na tym koncie, czy to, że tak się nazywa, oni też zresztą ostatnio jakiś czas temu zmodyfikowali, bo się okazało, że te zakupy nieruchomości przekraczały te środki zgromadzone na tych kontach, więc oni po prostu wielkość odprowadzają na te konta mieszkaniowe, po prostu zmniejszyła, zwiększyli na te dwa pozostałe, więc to też to też jest modyfikowane. I co jeszcze? Jest tam coś, co się nazywa Government Investment Corporation, taka można powiedzieć, rządowa korporacja inwestycyjna i ona decyduje o tym, w jaki sposób te środki mają być, jakie są reguły inwestowania tych środków. I obywatele Singapuru, którzy posiadają to takie łączne konto CPS, mogą je, jeżeli chcą, mogą podejmować samodzielne decyzje w ramach takiego specjalnego programu inwestycyjnego. Mogą sobie to rozszerzyć taką opcje, gdzie w środki ulokować. Ale to też w bodajże 2008 roku takie ograniczenie wprowadzono, takie techniczne kolejne. Troszeczkę jeszcze o tym będę mówił, że taka bazowa kwota chyba dziesięciu czy kilkunastu tysięcy dolarów, no to ona, ona musi być według takich bardziej standardowych inwestycji, inaczej moim musi być to lokowane w tzw. bezpieczne aktywa jakieś, na przykład lokaty bankowe, depozyty, obligacje. Rząd Singapuru stricte emituje specjalne obligacje, takie, które po prostu ten fundusz CHF kupuje. Tak, bo obligacje się generalnie uważa za takie relatywnie bezpieczna, chyba inwestycyjne. Oczywiście zależy jak, jak, jak system i gospodarka danego kraju. ON Ale Singapur to jest kraj, kraj bardzo silnie gospodarczo, więc tutaj pod kątem takich, tych celów emerytalnych to tutaj tak, tak, udział czy inwestycja w takie aktywa też jest jak najbardziej uzasadniony. Natomiast co do innych takich aktywów, tych emerytalnych, tutaj jest jest pewna swoboda, można inwestować w jakieś akcje, w fundusze ETF, fundusze inwestycyjne. Są oczywiście też pewne limity. I co ciekawe część bodajże około 10% oszczędności, czyli dodatkowych oszczędności z tego konta mieszkaniowego. Można inwestować w złoto czy w fundusze oparte na złocie. Też jest taka ciekawostka. My to sobie możemy np. tak przeskakując płynnie do Polski, porównać z takim naszym IKE, IKZE czy z jakimś z tymi pracowniczymi planami kapitału. Prawda, To też jest taki obowiązek, że pracodawca nas musi informować, my się musimy na jakiś, chcemy z tego wypisywać, no ale łącznie IKE, IKZE to tak chyba ma niecałe półtora miliona Polaków. Pracownicze Plany Kapitałowe chyba ponad 3 miliony, jeśli jeśli dobrze pamiętam. Natomiast w stosunku do liczby ludności Polski to jest zdecydowana mniejszość, tak, w Singapurze jest to inaczej, bo to jest taki element, że to nie jest jakiś jako dodatek, tylko jest element takiego fundamentalnego systemu i to jest bardzo pozytywne, no bo oni mają warunki do oszczędzają, mają niskie podatki, jest taka kultura przedsiębiorczości też, tam więc są bodźce ekonomiczne, no i są takie rozwiązania instytucjonalne, które to odpowiednio wspierają. I już tak kończąc, bo go nie chce dać się rozciągać i te składki obowiązkowe są zwolnione z podatków, on od wynagrodzeń, czy tam pracodawca nie płaci podatków od tej swojej części jaki pracownik, więc to są. To są takie kolejne bodźce, żeby więcej oszczędzać niż mniej.

Anna Górnicka [00:27:53] A powiedz, czy w przypadku migrantów, osób, które nie są obywatelami, obywatelami Singapuru, ale żyją w tym państwie, więc też pracują? Czy to są dokładnie te same reguły, które, które też kierują w tym przypadku?

Prawa migrantów w Singapurze 

Łukasz Jasiński [00:28:06] Z tego co mi wiadomo, to chyba tak do końca nie jest, chociaż takich dokładnych informacji nie mam jeszcze tutaj wprowadzić w błąd. No na pewno coś, co mogę powiedzieć obywatele Singapuru czy rodowici Singapur są funkcjonują w ramach tego systemu i osoby, które mają status status rezydentów, to tak. Natomiast są. Czy były chyba pewne problemy czy dyskusje wynikające z tego, że. Może ktoś, kto przyjeżdża na okres czasowy do pracy nie ma tam statusu rezydenta? Nie wiem czy tam jest, chociaż tego nie sprawdzałem czy może Pan doktor więcej na temat, Bo tam jest w ogóle problem z tak zwaną nielegalną imigracją. Czy tacy nielegalnych jak Stara tak i liczba osób z Ameryki, a z Meksyku czy z Ameryki Środkowej jest bardzo duża, w tych znacznie większa przy udziale imigrantów ogółem. Natomiast Singapurze nie wiem, czy jest taki problem. Na pewno te rozwiązania mogą w jakiś sposób takich osób nie dotyczyć. I wiem, że takie dyskusje były. Natomiast takich szczegółowych informacji nie mam, więc też nie chciałbym Was czy państwa słuchaczy wprowadzać w błąd, ale wiem, że to było dyskutowane, więc zakładam, że tam jakieś problemy częściowe były i czy ale, ale raczej były one mniejsze niż większa.

Anna Górnicka [00:29:21] Dobra, dopytam pana doktora, czy może chciałby coś tutaj dopowiedzieć.

Stanisław Kozłowski [00:29:26] No tak, tutaj Chiny. Jeśli chodzi o ten system, to trzeba powiedzieć tak system emerytalny czy ten wspomniany przez pana doktora tutaj ten Egipt, czyli housing and Development, bo to się tak nazywa instytucja odpowiedzialna właśnie za sprawy mieszkaniowe, cen mieszkań itd. Wszystko to jest pochodną sukcesu gospodarczego, prawda? Tego, że ten Singapur to jest czołówka światowa, dochód per capita jest wysoki. Singapur jest państwem, który ma duże rezerwy w walutach obcych, w złocie i tak dalej, i tak dalej. Dlatego właśnie DCP ew może dobrze funkcjonować, bo stworzyć dobry teoretyczny model to nie jest problemem. Ale żeby to dobrze funkcjonowało no to musi być ta stabilność finansowa, którą Singapur ma. Tam taka ciekawostka jest, może tylko jeśli chodzi o ten system emerytalny, że obywatel, no właśnie w 55 roku uzyskuje możliwość uruchomienia tego swojego konta emerytalnego, czyli już wtedy mógłby uzyskiwać jakieś tam świadczenia, jak również ma możliwość wypłacenia zgromadzonej kwoty. Z tym, że tutaj i ciepły zachęca, żeby jednak tego nie robić, żeby to zostawić. I z kolei strona rządowa czy ten CP gwarantuje, że jeśli obywatel zostawi to będzie mu przybywać będzie dokapitalizowania w wysokości tam 6%? Nie wiem czy te 6% to jest taka taka stała, czy to w zależności od sytuacji itd. Ale taka możliwość też istnieje. Podejmując ten wątek podniesiony przez Pana doktora jak to? Jest. Jeśli chodzi o imigrację taką nielegalną to ja bym powiedział, że z tego co pamiętam i miałem możliwość obserwować tam takiego problemu nie ma. No pewnie z uwagi na to, że jednak Singapur to wyspa, prawda? I tam dotrzeć trzeba by na jakiejś łodzi, jeśli miałoby być to nielegalne albo innymi środkami. Od strony Malezji możnaby samochodem, ale na dobrą sprawę oni tego problemu nielegalnej imigracji nie mają. Poza tym Singapur ma znakomitą administrację, znakomite organy, właśnie instytucje policyjne. W związku z tym wszelkie tego typu próby i tak skazane byłyby na niepowodzenie. Oni na przykład mają tam. Jeśli chodzi o rynek pracy, to taką może u nas mało znaną instytucję, kiedy zatrudniają głównie kobiety z sąsiednich krajów. Są to głównie indonezyjskiej Filipinki. Tajlandii jako tzw. Mads Kobieta niewiasta, prawda? I tutaj specyfika polega na tym, ale to jest wszystko zorganizowane. Funkcjonuje odpowiednia instytucja, która zajmuje się właśnie takim pośrednictwem. Bo chodzi o to, że właśnie młode kobiety z tych krajów, które wymieniłem, chętnie przybywają do Singapuru do pracy i ta praca to jest nic innego jak taka praca w charakterze pomocy domowej. Czy taka młoda dziewczyna integruje się niejako z rodziną. Singapur szkołą to jest jej stałe miejsce pracy. Pracuje tam od rana do nocy, nawet w weekendy. Chociaż raz w miesiącu przysługuje właśnie niedziela wolna chyba. Czy jeden dzień wolny Coś takiego? No ale z tego Singapur, wszycy albo Singapur, Singapur skie kobiety mają niezwykły pożytek w postaci tego, że w każdym niemalże domu takim można powiedzieć w tym wieku silnej aktywności zawodowej jest taka mać jak oni tam nazywają. Czyli młoda osoba, która pomaga, robi zakupy, zajmuje się dziećmi, prawda? I właśnie czasem wynikają tam z tego pewne, z tego tytułu pewne problemy, no bo zdarzają się sytuacje jakichś konfliktów i tak dalej. No właśnie, i wtedy w mediach jest na ten temat głośno. No, czasem te kobiety z kolei upominają się o jakieś swoje tam prawa i tak dalej, i tak dalej. To jest. To jest właśnie rynek pracy. Jeśli chodzi, bo pani pytała również o to, jak to wygląda dla pracowników, którzy czasowo przebywają, jeśli chodzi o ten system emerytalny, no to tutaj chyba z tego, co ja tam mogłem zaobserwować, kiedy tam byłem, to jednak jest bardzo poważne rozróżnienie w tym sensie, że pracownik kontraktowy musi o te sprawy emerytalne zadbać indywidualnie dla siebie, poprzez swoje fundusze itd. Natomiast jeśli uzyskuje już już status taki, bo to też się zdarza, że ci, którzy zaczynają na kontraktach, to jednak potem tam, no właśnie zabiegają o to, żeby uzyskać obywatelstwo i wtedy już występują jako Singapur czy. No to od tego momentu mi to wszystko przysługuje. Także tyle tytułem jakby uzupełnienia i jeszcze raz podkreślę, że jest to wszystko możliwe, tak samo jak i sama edukacja tak dobrze funkcjonująca. Jest to możliwe dzięki właśnie temu sukcesowi gospodarczemu, który odniósł Singapur.

Anna Górnicka [00:35:49] Tak, dziękuję. Wspomnieliście o bardzo wielu plusach tego systemu. Łukasz, ja jeszcze chce Cię dopytać o nie wiem czy minusy, ale może wyzwania, bo się o tych 37 procentach. Ja chciałam Cię zapytać jak ten system obciąża jednak obywateli. Jeśli chodzi o osoby, które zarabiają dużo. Podejrzewam, że jest to mniejsze obciążenie, ale co w przypadku osób, które zarabiają mało albo bardzo mało?

Problemy związane z przyjętym modelem świadczeń emerytalnych przez Singapur

Łukasz Jasiński [00:36:12] Tutaj można właśnie to ciekawe pytanie odpowiedzieć w ten sposób jak to wygląda, kiedy się zbliżamy do emerytury? Bo obecnie, jeżeli mnie pamięć nie myli, to jest 65 rok jako taki czas przechodzenia na emeryturę. I oni wprowadźmy. Coś, co się nazywa sumo. Czy w zasadzie po polsku może być kwotą minimalną? I ona i nazwa ostatnio jest tam bodajże parę lat temu została zmieniona na kwotę emerytalną czy target sam. I to jest taki punkt odniesienia, który wskazuje ile jeszcze byśmy musieli zaoszczędzić, żeby mieć takie odpowiednie miesięczne wypłaty już na poziomie emerytury. Teraz oni to powiedzieli sobie takie, takie 3 trzy kwoty czy trzy limity. Pierwszy to jest tak zwany tzw. podstawowa kwota emerytalna basic target. Sam i ona zapewnia takie miesięczne wypłaty w celu pokrycia podstawowych potrzeb życiowych, ale z wyłączeniem wydatków na rzecz Np. I poziom wyżej jest coś co się nazywa pełną kwotą emerytalną czyli full time and sam i to jest taka optymalna i taki dany punkt odniesienia na na na na obecne czy przyszłe potrzeby emerytalne. I to jest taki właśnie. To jest taka kwota, do której się dąży, taki punkt odniesienia. Jeszcze jest możliwe rozszerzenie czy czy zwiększenie tej kwoty, czy możemy sobie zaoszczędzić więcej przez to konto? Możemy robić dopłaty do tego konta, czyli takie to jest dobrowolne. Więc to nie jest tak, że jak ja mam się wybieram właśnie 37% czy tam jakaś część, która idzie na to konto emerytalne. Jeżeli chcemy, to możemy. Możemy sobie jeszcze, że tak powiem, do pieca dorzucać. I to po prostu zapewnia później wyższe wypłaty na już, jak jesteśmy na emeryturze. I to jest obliczane już w taki sposób, że kiedy się kończy 55 lat, to te oszczędności z tego konta emerytalnego i z konta mieszkaniowego zostaną, zostają transferowane na takie konto emerytalne. Takie jedno konto się wtedy z tego robi i ta kwota transferu właśnie i jej maksymalny limit jest wyznaczany przez tą taką pełną kwotę emerytalną jako optymalna pod emerytalną. I dzięki temu można później oszacować jak będą, jak, jak i w jakiej wysokości będą Twoje miesięczne wypłaty. I Ty już masz. Nawet przed emeryturą widzisz mniej więcej jak to będzie wyglądało i jeżeli Ci to odpowiada no to robisz małe zmiany. Jeżeli jest jakiś problem, że Ci jeszcze brakuje do osiągnięcia tego minimum to oczywiście nie ma. Nie ma żadnej kary. Ale jakby masz jeszcze 10 lat, żeby sobie po prostu spróbować zmodyfikować, tak, dostosować działania, żeby żeby to optimum osiągnąć. I teraz na przykład jeżeli chodzi o rok 2023, to taka a taka, ta optymalna, znaczy przepraszam, taka ta podstawowa minimalna kwota to jest została oszacowana na niecałe 100 tysięcy dolarów, czyli miesięczne wypłaty to by oscylowały tak w okolicach 837 tysięcy dolarów, a taka ta optymalna kwota jest. Ona jest dwukrotnie wyższa, ona wynosi bodajże 198 8 198 tysięcy 800 dolarów. Czyli miesięcznie wtedy otrzymujesz na emeryturze, jak już jesteś 1620 dolarów. I odpowiadając na pytanie czy, Czyli już kończymy 55 lat, no to takie takie kalkulacje się robi i my widzimy mniej więcej, jaki będzie poziom naszego życia i możemy jeszcze pewne modyfikacje zrobić. I co ciekawe, bo też mówiliśmy o tym, że jest tam problem z tym starzejącym się społeczeństwem, czy. Że rząd Singapuru cały czas próbuje to tak monitorować i krok po kroku wprowadzać takie jeszcze drobne zmiany i np. wprowadzono coś, co się nazywa CPS Life, czyli taki program rent dożywotnich, emerytur dożywotnich, który zapewnia miesięczne wypłaty bez względu na to, jak długo będziesz pracować, czyli jak długo będziesz żyć. Przepraszam, jeszcze na emeryturze, bo tutaj rząd Singapuru się obawia takiej sytuacji, że średnia długość życia się wydłuża, więc emeryci emeryci będą żyli coraz dłużej. A co jeśli nawet z tych podwyższonych sum im zabraknie? I wprowadzą taką zasadę, że jeżeli urodziłeś się w 1958 roku, czyli masz skończone 65 lat i udało ci się zgromadzić co najmniej 60 tysięcy dolarów na tym koncie emerytalnym w momencie rozpoczęcia wypłat, czyli od 65 roku życia, to do tego programu jesteś automatycznie zakwalifikowany. Więc to jest. To jest takie jakby pierwsza, pierwsza opcja, którą oni wprowadzili i generalnie też monitorują, są świadomi tego, że jakby koszty życia rosną i ta taka optymalna i podstawowa, czy ta minimalna i optymalna suma, taka kapitałowa, którą trzeba zgromadzić, ona z roku na rok jest podwyższona, obecnie to jest niecałe 100 tysięcy dolarów czy niecałe 200 tysięcy dolarów, jeśli chodzi o tą optymalną. Ale za parę lat, czyli 2027 roku, to się zwiększy o prawie 30 30 tysięcy dolarów. Więc oni też jakby monitorują i kolejne osoby, które będą za parę lat przechodziły, to będą musiały te po prostu wyższe limity zgromadzić. Czy jest to rzeczywiście bardziej opłacalne, jeśli im się to uda? Natomiast I odpowiadając na twoje pytanie jeżeli. Do sytuacji, w której nie spełniasz tych wymagań, nie masz takiej optymalnej kwoty, jeszcze jest ci trochę do niej brakuje, to tam są takie pewne ruchy, pewien ruch jeszcze można wykonać. Jest też pewne wsparcie rządowe, więc po pierwsze można dokonać takich dodatkowych wpłat na konto emerytalne, jeśli. Jeśli brakuje mi do tego limitu tej minimalnej kwoty, napiszę do tych 100 tys. Jeszcze widzę, że się nie wyrobię, więc A widzę, że mam na tyle niskie wynagrodzenie, że nie zdążę z tych łączny składek pracodawcy i pracownika zgromadzić, więc mogę sobie jeszcze dodatkowo dodatkowe wpłaty gromadzić i one teraz wpłaty są objęte ulgą podatkową. Czyli ja wpłacam dodatkowe pieniądze na konto jakby poza tym co mi jest potrącane i z tych dodatkowych wpłacam ulgę podatkową, czy jakby mam takie bodźce, żeby, żeby sobie tego przypilnować, żeby po prostu mieć też takie korzyści ekonomiczne? Co więcej, jest to mój pierwszy rozwiązanie. A drugie rozwiązanie, które oni wprowadzili, to się nazywa ME3 time and strings szem, czyli taki taki program oszczędności emerytalnych, który jest przeznaczony dla kwalifikujących się osób. I tam jest taka zasada, że jest taka zasada, można powiedzieć umowna dolar za dolara, tzn. jeśli ty jesteś pracownikiem, który zarabia relatywnie mniej, jeszcze Ci brakuje do osiągnięcia tego minimum, to jeżeli będziesz wpłacał dodatkowe dolary maksymalny limit to jest podajże 600 dolarów rocznie to rząd ci drugie tyle dopłaci w ciągu roku, czyli w ciągu roku można powiedzieć, że 1200 dolarów w ciągu tych 10 lat, jeżeli to jest 50 życia, to te kilkanaście tysięcy dolarów jeszcze, jeszcze tam się znajdzie. Tak więc. Więc do tego się kwalifikują osoby o relatywnie niższych dochodach. Więc oni, oni w ten sposób próbują to modyfikować, bo są oczywiście tego świadomi. Więc nie jest tak, że tam nie ma jakiś takiego. Taki rząd cały czas to monitoruje. Ale, ale zauważ, że to nie są takie zmiany, że tak powiem, inwazyjne, że to wrzućmy wszystkich do jednego wora, niech obciążą jeszcze bardziej tych najbardziej produktywnych, wprowadźmy jakieś np. podatki od tych ponad normatywnych zysków. Tak więc. Więc nie oni, oni tego nie robią, to są takie. To jest pewna redystrybucja, ale ona jest tak w miarę racjonalnie wprowadzana, więc tam też oni doskonale wiedzą, że kraje Europy Zachodniej borykają też się ze starzejącym się społeczeństwem.

Jakub Górnicki [00:43:51] No właśnie, jak pan przywołuję inne rejony to chciałem zapytać obu zresztą panów, czy widzicie, czy ten system jest możliwy do jakiś replikacji w innych krajach, czy jest taki wybitnie bardzo single polski i nawet jakichś jego elementów nie można spróbować wdrożyć gdzie indziej.

Czy Singapur może być przykładem dla innych krajów świata?

Łukasz Jasiński [00:44:07] To może pan doktor teraz.

Stanisław Kozłowski [00:44:09] Nie tutaj w kwestii podniesionej przez Pana doktora czy Pana pytającego, więc powiedziałbym, że oczywiście nie można próbować dobrych rozwiązań, można to replikować w innych krajach. Chodzi tylko o to, żeby zagwarantować tak zwaną stabilizację tego systemu, bo tutaj jeśli chodzi o Singapur, no to trzeba podkreślić tę niezwykłą umiejętność Singapur i znakomitą współpracę instytucji rządowych, jak i tych takich globalnych funduszy wymienionych. Jeden z nich, dzisiaj na przykład tak wymienionych przez pana doktora, to wszystko razem funkcjonuje i to daje możliwości czy daje stabilizację również tego systemu emerytalnego, bo właśnie rząd się zobowiązuje, że będzie inwestował i oni inwestują właśnie. Można powiedzieć globalnie, wystarczy wspomnieć, że ten ICE czy tych Gawor Mendy Investment Corporation, oni dokonują inwestycji w taki rozwiązaniach globalnych. Na przykład w pewnym momencie włączyli się do pewnej kryzysowej sytuacji w Szwajcarii i wykupili 10 procent udziałów w takim banku jak S. Więc wszyscy, którzy się tymi sprawami troszeczkę interesują, wiedzą, że to potężny szwajcarski bank. Oni tam zainwestowali. No i właśnie tych inwestycji tego typu gdzieś na przykład ostatnio tam pamiętam, mocno inwestowali w Turcji, jeśli dostrzegają, że są tam jakieś szanse uzyskania nawet w długim okresie czasu właśnie odpowiednich, odpowiednio wysokich zwrotów, to to robią i to im stabilizuje cały system finansowy, w tym właśnie i ten fundusz emerytalny. Tu jest chyba plus sprawy, no bo jeśli mamy możliwości, żeby system, jeśli trzeba, uzyskał wsparcie. W momencie jakiegoś kryzysu, to wtedy przechodzimy kryzys. Jakby trochę lepiej, trochę łatwiej. Ja bym tutaj postawił kropkę.

Anna Górnicka [00:46:36] Dziękuję wam bardzo. Dziękujemy za tą rozmowę. Za to, że dowiedzieliśmy się więcej o systemie, który występuje w Singapurze. Naszymi gośćmi dzisiaj byli dr Stanisław Kozłowski i dr Łukasz Jasiński. Dziękujemy.

Łukasz Jasiński [00:46:50] Dziękujemy.

Stanisław Kozłowski [00:46:51] Dowidzenia. Do usłyszenia.

Jakub Górnicki [00:46:58] A już na sam koniec bardzo chcielibyśmy z Anią i całym zespołem podziękować wszystkim, dzięki którym powstaje ta audycja, czyli naszym patronkom i patronom. Bardzo Wam dziękujemy wszystkim Patronkom, Patronom. Zachęcamy wszystkich do wspierania nas dobrowolnym wpłatami w serwisie Patronaty. Tam samemu zdecydujesz o kwocie wsparcia, a my polecamy się i dziękujemy za Wasze oceny na Spotify, Apple czy innych platformach, na których nas słuchacie. I do usłyszenia w kolejnym tygodniu.